Αποτελεί διαπίστωση ότι ανέκαθεν η σχολική διαδικασία, η διαδικασία μάθησης και το εκπαιδευτικό σύστημα σε όλες του τις βαθμίδες, από το νηπιαγωγείο μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση, πάντα έχει στόχο να μεταβιβάσει γνώσεις και πληροφορίες στους νέους, να τους δημιουργήσει τις απαραίτητες δεξιότητες προκείμενου να βρουν ένα επάγγελμα στη ζωή, να ενταχθούν οργανικά μέσα στο κοινωνικό σύνολο αργότερα, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει, να τους καλλιεργήσει ψυχικά, συναισθηματικά και διανοητικά ώστε να δημιουργήσει ολοκληρωμένες ανθρώπινες προσωπικότητες. Η παρουσία εκδηλώσεων πολιτισμού στο σχολείο αποτελεί μια μακρόχρονη πραγματικότητα, που γενικώς μορφοποιείται μέσα σ’ αυτό που λέγεται «σχολικές γιορτές» και παρατηρείται από την πρώτη στιγμή που το εκπαιδευτικό σύστημα δομείται στη σύγχρονη Ελλάδα. Το πρόβλημα όμως είναι το εξής: ενώ υπάρχει καλή θέληση, ενώ όλοι θεωρούν ότι είναι απαραίτητες αυτές οι γιορτές και οι εκδηλώσεις πολιτισμού, τελικά, προκύπτει ένα αποτέλεσμα που κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικό και ευχάριστο είναι. Καταλήγουμε συχνά σε κάποιες μουσειακές και επετειακές εκδηλώσεις, στις οποίες με τρόπο εντελώς μηχανιστικό, επαναλαμβάνονται περίπου τα ίδια πράγματα. Οι φορείς της εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικοί, οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, μερικές φορές με περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρον συμμετέχουν σε αυτές, αλλά μη γνωρίζοντας ακριβώς καλά και οι ίδιοι τι να κάνουν, στερούμενοι από θεωρητική γνώση και πρακτική εμπειρία, επαναλαμβάνουν γνωστά και τετριμμένα μοτίβα, τα οποία πια έχουν χάσει το περιεχόμενό τους, έχουν αποστεωθεί και τα οποία ενδεχομένως δε βρίσκουν την αντιστοιχία τους στις σύγχρονες απαιτήσεις της κοινωνίας και βεβαίως των μαθητών.  Ως αποτέλεσμα προκύπτει μια δυσάρεστη εικόνα, αφού οι τελικοί αποδέκτες, δηλαδή οι μαθητές, να μένουν αδιάφοροι, άλλοτε να γελούν και άλλοτε να πλήττουν και τελικά όλη αυτή η διαδικασία, ενώ θα έπρεπε να είναι μια διαδικασία γόνιμης και ουσιαστικής επικοινωνίας, χαράς και καλλιέργειας των παιδιών, ένας έμμεσος τρόπος ανάπτυξης κάποιων σκέψεων που σχετίζονται πάντα με το γεγονός αυτό το οποίο είναι το επίκεντρο της γιορτής, είτε αυτή είναι θρησκευτική, είτε εθνική, είτε οτιδήποτε άλλο, καταλήγει να γίνει μια τυποποιημένη, αποστεωμένη εκδήλωση χωρίς ζωντάνια και ενδιαφέρον. Φυσικά πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις. Φυσικά πάντα υπάρχουν οι άνθρωποι αυτοί που είναι εμπνευσμένοι, που είναι αφοσιωμένοι στο χώρο της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα, και οι οποίοι με δική τους πρωτοβουλία, πληρώνοντας πολλές φορές ακριβό τίμημα σε χρήμα και χρόνο, ακόμα και σε προσωπικές στιγμές, καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα πιο ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Σε γενικές γραμμές όμως κάπως έτσι έχουν τα πράγματα. Αυτή είναι η πρώτη διαπίστωση όποιου έρχεται να προσεγγίσει και να αναλύσει το φαινόμενο «σχολικές εορτές».

Να δούμε τώρα τι είναι αυτό που λείπει, τι είναι αυτό που μπορεί να γίνει, ή τέλος τι είναι αυτό που πρέπει να γίνει για να αλλάξει αυτό το καθεστώς, και να εμφανιστεί μια νέα πραγματικότητα. Αρχικά πρέπει να συνειδητοποιηθεί και να κατανοηθεί η ουσία του πράγματος, ότι δηλαδή η λέξη πολιτισμός και ειδικότερα η έννοια πολιτισμός στο σχολείο πρέπει να αντιμετωπισθούν κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα. Πρέπει να διαχωρίσουμε την έννοια της μάθησης, της σχολικής διαδικασίας, η οποία μεταβιβάζει πληροφορίες και γνώσεις στα παιδιά και τους μαθαίνει για την Επανάσταση του ’21, τους Βαλκανικούς πολέμους και  τον Ελληνογερμανικό πόλεμο, για ορισμένα θρησκευτικά γεγονότα που σχετίζονται με τις γιορτές του χριστιανισμού από τις αντίστοιχες πολιτιστικές εκδηλώσεις που σχετίζονται με τα ίδια γεγονότα. Πρέπει να αντικατασταθεί αυτό το καθαρά μαθησιακό και γνωσιολογικό, περιεχόμενο των σχολικών γιορτών, από ένα καλλιτεχνικό μέρος. Δηλαδή, άλλο πράγμα διδάσκω ιστορία και άλλο πράγμα κάνω θέατρο το οποίο έχει σχέση με ένα ιστορικό γεγονός, ή κάνω μία καλλιτεχνική εκδήλωση, η οποία σχετίζεται με το ίδιο το ιστορικό γεγονός. Η έννοια του πολιτισμού στο σχολείο, πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι είναι μια έννοια που σαφέστατα οφείλει, (τηρουμένων βέβαια των αναλογιών), να εμπεριέχει όλα τα στοιχεία αυτά που περιέχει η ίδια η έννοια της τέχνης. Δηλαδή, αισθητική επιδίωξη, αισθητική αρτιότητα, καλλιτεχνική στόχευση, κατάλληλη προετοιμασία αυτών που μετέχουν και αυτών που προσλαμβάνουν το θέαμα. Δε μπορούμε λοιπόν να προετοιμάσουμε μια θεατρική παράσταση, δε μπορούμε να κάνουμε μία γιορτή, χωρίς ούτε εμείς που μετέχουμε σε αυτή, ούτε εκείνοι που την παρακολουθούν να είναι έτοιμοι να τη δεχτούν. Άρα σε ένα μεγάλο βαθμό πρέπει να γίνει μια κατάλληλη προετοιμασία. Αυτή η σωστή διαδικασία θα δούμε στη συνέχεια ότι μπορεί να πάρει πολλές διαστάσεις και να περάσει από διαφορετικά αλληλοδιάδοχα επίπεδα.

Θα επικεντρώσω την προσοχή μου κυρίως στο χώρο του θεάτρου γιατί πιστεύω ότι το θέατρο είναι ένα κατ’ εξοχήν πεδίο αναφοράς του πολιτισμού μέσα από το οποίο μπορούμε να δώσουμε πάρα πολλά πράγματα και στο οποίο συνενώνονται όλες οι επιμέρους πολιτιστικές δραστηριότητες, αφού μέσα από το θέατρο μπορούν ταυτόχρονα να ασκηθούν δραστηριότητες που αφορούν στο χορό, στη ζωγραφική, στη μουσική, στη λογοτεχνία. Θα κάνουμε κατ΄ αρχήν μία πρώτη διαφοροποίηση στις σχολικές γιορτές και τις εκδηλώσεις οι οποίες έχουν μια ευρύτερη αναφορικότητα, έχουν μια καθολική αποδοχή, έχουν μια παγιωμένη σχέση και θέση στην εκπαίδευση, όπως είναι οι θρησκευτικές και ιστορικές επέτειοι σε γενικές γραμμές, και σε ένα δεύτερο λόγο άλλου είδους γιορτές, οι οποίες σε γενικές γραμμές είναι πιο σύγχρονες, αποτελούν προϊόντα της σύγχρονης κοινωνίας μας και αφορούν σε θέματα κοινωνικών σχέσεων, οικολογικών καταστάσεων, ευαισθητοποίησης σε διάφορους τομείς, όπως η αντικαρκινική εκστρατεία, η μέρα προστασίας του περιβάλλοντος, η μέρα της μητέρας κ.λ.π., επέτειοι, οι οποίες παρ’ όλα αυτά είναι αριθμητικά όχι ευκαταφρόνητες μέσα στη σχολική χρονιά. Και στις μεν και στις δε υπάρχει η δυνατότητα να γίνουν ποικίλες δράσεις που επικεντρώνονται γύρω από το θέατρο.

Λέγοντας θέατρο πρέπει να καταλάβουμε εξαρχής ότι δεν εννοούμε αυτό που απλά αντιλαμβανόμαστε ως κυριολεκτική σημασία, δηλαδή τη θεατρική παράσταση. Η παράσταση δεν είναι παρά η απόληξη, η αποκορύφωση, η τελευταία στιγμή, σε μια προοδευτικά εξελικτική διαδικασία, η οποία για να προκληθεί και για να προσληφθεί με επιτυχία από τους αποδέκτες της, τους θεατές στην πλατεία, πρέπει να εμπεριέχει πολλά επιμέρους στοιχεία, τα οποία είναι αυτοτελή και αυτόνομα και τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Στη συνέχεια θα διευκρινίσω ποια είναι τα επιμέρους αυτά δεδομένα που μπορούμε να αξιοποιήσουμε, είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό, μέσα στις σχολικές γιορτές για να οδηγηθούμε στο καλύτερο αποτέλεσμα.

Μια πρώτη λοιπόν μορφή η οποία στηρίζεται στην έννοια του ρόλου –και η έννοια του ρόλου είναι βασική αξία στο θέατρο-είναι η έννοια της υπόκρισης, η έννοια της δημιουργίας μίας πραγματικότητας, η οποία είναι καθαρά συμβατική και γίνεται από τους δρώντες (ηθοποιούς) για να προσληφθεί ως τέτοια από μέρους αυτών οι οποίοι την παρακολουθούν. (θεατές). Αυτή την πρωτογενή μορφή θεατρικής έκφρασης μπορούμε να ονομάσουμε θεατρικό αυτοσχεδιασμό. Τι σημαίνει θεατρικός αυτοσχεδιασμός; Σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός, ο δάσκαλος ή ο καθηγητής, ο οποίος όμως θα πρέπει να έχει κάποια βασική θεατρική και καλλιτεχνική παιδεία, γιατί κι εδώ είναι απαραίτητη η έννοια της θεωρητικής γνώσης, ο εκπαιδευτικός λοιπόν ο οποίος γνωρίζει αυτή την έννοια του αυτοσχεδιασμού, ο οποίος γνωρίζει σημαίνει ρόλος, παντομίμα, υπόκριση, θα καταφέρει να δώσει μέσα από έναν ή περισσότερους μαθητές ή μια ομάδα μαθητών, μέσα στην τάξη ή έξω από την τάξη, κατά τη διάρκεια της διδακτικής ώρας, κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, ή κατά τη διάρκεια της σχολικής γιορτής, κάποια στιγμιότυπα καθαρά θεατρικά, τα οποία θα γίνουν με ένα συγκεκριμένο στόχο. Ο,τιδήποτε γίνεται μέσα στο σχολείο έχει αυτονόητα τον διδακτικό και τον εκπαιδευτικό στόχο. Όμως δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η πιο ουσιαστική μάθηση και η πιο ουσιαστική παιδεία είναι αυτή που περνάει έμμεσα, όχι άμεσα. Αυτή που στηρίζεται στην αμεσότητα και εποπτικότητα έχει βιωματικό χαρακτήρα και ενεργοποιεί όλες τις προσληπτικές δυνάμεις του παιδιού (διανοητικές, συναισθηματικές, αισθητηριακές κ.α.) Άρα, όχι στον άκρατο, σχολαστικό διδακτισμό, όχι στον δασκαλοκεντρισμό, όχι στην σχολειοποίηση όλων των δραστηριοτήτων πολιτισμού στο σχολείο. Θα πρέπει κατά συνέπεια, το μήνυμα που στοχεύουμε να μεταβιβάσουμε, να το περνάμε με την έννοια της τέχνης, με την έννοια της ελεύθερης ψυχαγωγικής ενασχόλησης, με την έννοια του παιχνιδιού, της αυθόρμητης προσπάθειας και συνεργασίας τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των εκπαιδευομένων.

Βέβαια πάντα, πίσω από το «ελεύθερο» και «αυθόρμητο» του αυτοσχεδιασμού και του θεατρικού παιχνιδιού και μέσα από αυτά, εμείς οι ίδιοι, ως εμψυχωτές, -γι’ αυτό ακριβώς χρησιμοποιώ κι αυτή την έννοια- ως άνθρωποι δηλαδή που θα δώσουμε νόημα και περιεχόμενο σε αυτό το οποίο κάνουμε, πάντα πρέπει κάπου να οδηγούμε, πάντα πρέπει κάπου να στοχεύουμε, χωρίς αυτό να χρειάζεται να είναι εξόφθαλμο, να λέγεται, (πρέπει να γίνεται χωρίς να λέγεται). Άρα ξεκινώ ήδη από την πρώτη και πιο αυτοτελή μορφή, αυτή του θεατρικού αυτοσχεδιασμού. Μπορώ λοιπόν να βοηθήσω μαθητές να κάνουν κάποιους τέτοιους θεατρικούς αυτοσχεδιασμούς, σαν ένα πρωτογενές κύτταρο, θα λέγαμε, θεατρικής έκφρασης που δεν είναι από μόνο του θέατρο αλλά που είναι μια πρωτογενής θεατρική κατάσταση, μια πρώτη θεατρική μορφή επικοινωνίας και σχέσης. Αυτός ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να σχετιστεί πάντα με κάτι το οποίο έχει  άμεση αναφορά στη συγκεκριμένη ημέρα, στην επέτειο ή στην γιορτή και ο οποίος μπορεί να εκφραστεί όχι μόνο σαν ένα στιγμιότυπο αλλά σε διαδοχικά τέτοια στιγμιότυπα, με μορφή ας πούμε παντομίμας, ή θεατρικού παιχνιδιού. Άρα λοιπόν, με τον αυτοσχεδιασμό μπορούμε να προχωρήσουμε στο θεατρικό παιχνίδι και στη συνέχεια σε κάτι πολύ πιο ουσιαστικό και πολύ πιο σύνθετο απ΄ αυτό (που παρ΄ όλα αυτά εξακολουθεί να είναι μονοσήμαντο) το θεατρικό δρώμενο, το θεατρικό χάπενινγκ. Πρώτο λοιπόν και σημαντικό στοιχείο για μια ανανέωση των θεατρικών εκδηλώσεων και πολιτιστικών δράσεων στο σχολείο είναι η υιοθέτηση και η αξιοποίηση του θεατρικού χάπενινγκ, το οποίο θα προκύψει στηριζόμενο στον αυτοσχεδιασμό, στην παντομίμα και στο θεατρικό παιχνίδι. Η έννοια του χάπενινγκ, η οποία μπορεί να υπάρχει ανέκαθεν στο θέατρο, αλλά είναι μία έννοια η οποία σε μεγάλο βαθμό αξιοποιήθηκε μέσα από την ενσωμάτωσή της και την αξιοποίησή της σε περιόδους όπου οι νέες ιδεολογίες, η έννοια του σοσιαλισμού, η δημιουργία ενός καινούργιου ανθρώπου, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση ήρθαν στο προσκήνιο. Η agitatia propaganda, ο τρόπος δημιουργίας μιας νέας επικοινωνίας του ανθρώπου με την τέχνη, η εξυπηρέτηση κάποιων σκοπιμοτήτων πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, ήταν τα δεδομένα αυτά που έκαναν αυτή την έννοια να γίνει ένα πρωτοποριακό στοιχείο θεατρικής έκφρασης και επικοινωνίας, ένα στοιχείο προβληματισμού και πρόκλησης, ένα όργανο δημιουργίας νέων καταστάσεων με σκοπό την αλλαγή στην κρατούσα αισθητική του αστικού κόσμου, την ανανέωση στην τέχνη και τον πολιτισμό γενικότερα. Άρα αυτή η έννοια του θεατρικού δρώμενου, διαπιστώνουμε ότι έχει σαφέστατα αυτό το χαρακτήρα της δημιουργίας πρόκλησης, εντύπωσης και τελικά την ανάπτυξη μιας επαναστατικής αντιμετώπισης στα πράγματα. Βεβαίως χάπενινγκ μπορούμε να κάνουμε οπουδήποτε: στο δρόμο έξω από το σχολείο αλλά και μέσα σ’ αυτό, σε μια γκαλερί τέχνης ή σε μια αίθουσα διδασκαλίας και οπουδήποτε αλλού. Η αποστολή όμως, ο ρόλος και το περιεχόμενο είναι διαφορετικά στο σχολείο. Τι είναι λοιπόν αυτό που προτείνω να γίνει ως χάπενινγκ στο σχολείο; Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το χάπενινγκ για να ανανεώσουμε αυτού του είδους τις γιορτές; Ένα παράδειγμα: έχουμε ενδεικτικά τον εορτασμό που είναι αφιερωμένη στην προστασία του περιβάλλοντος. Αντί ο διευθυντής του σχολείου, ή κάποιος εκπαιδευτικός να εκφωνήσει ένα κοινότυπο λόγο που μάλλον θα κουράσει τους συναδέλφους και τους μαθητές, μπορεί να γίνει ένα θεατρικό δρώμενο με θέμα αντίστοιχο με τον εορτασμό της ημέρας. Σ’ αυτό μπορεί να συμμετέχει ένα άτομο μοναχά, ή μια ομάδα εκπαιδευτικών, με τη συμμετοχή ενός,  δύο ή περισσοτέρων μαθητών ή ακόμα με τους μαθητές μιας τάξης, ή με τους μαθητές όλου του σχολείου, δηλαδή όταν ασχολούμαστε με το θέατρο (κι αυτό είναι μια γενική παρατήρηση), πρέπει να είμαστε πολύ ευέλικτοι. Δεν μπαίνουν καλούπια, οτιδήποτε λέγεται, οτιδήποτε προτείνεται θεωρητικά, έχει τον χαρακτήρα μιας ενδεικτικής πρότασης, ενός στοιχείου που πρέπει να αξιοποιείται κατά περίπτωση κάθε φορά.

Άρα λοιπόν αυτή την ημέρα, (της προστασίας του περιβάλλοντος), έχουμε συνεννοηθεί με τους μαθητές, έχουμε μπει μέσα στην τάξη και κάνουμε το μάθημά μας κανονικά. Χτυπάει η πόρτα μετά από δύο λεπτά και μπαίνει ένας μαθητής ο οποίος, μπουκωμένος, τρώει, σκουπίζει τα χέρια του, πετάει κάτω τη χαρτοπετσέτα και κάθεται στο θρανίο του, ενώ εμείς συνεχίζουμε το μάθημά μας αδιαφορώντας (υποτίθεται) για το συμβάν. Μετά από λίγο ξαναχτυπάει η πόρτα, μπαίνει ένας άλλος τρώει φιστίκια, τα πετάει κάτω, κάθεται ενώ το μάθημα συνεχίζεται και πάλι σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Αυτό και μόνο. Η συμπεριφορά όμως των μαθητών δεν είναι αυτή επειδή είναι αγενείς ή επειδή έτσι τους ήρθε, αλλά το κάνουν επειδή είναι μια σκόπιμη και εμπρόθετη ενέργεια, η οποία γίνεται για τον εξής λόγο: για να προκαλέσει το γέλιο ή την προσοχή των άλλων. Γιατί το θέατρο δεν είναι μόνο για να μας δείξει «μεγάλες αξίες» όπως κάνει η τραγωδία, το θεό και την μοίρα, το θάνατο και τα ανθρώπινα πάθη. Είναι ακόμα για να μας δείξει την καθημερινή πραγματικότητα, πράγματα αστεία, πράγματα καθημερινά που μπορούν όμως εξίσου να προβληματίσουν τους θεατές, που μπορούν να δώσουν παιδαγωγικές αξίες πολύ περισσότερες απ΄ ότι η πιο βαρύγδουπη θεατρική παράσταση που ενδεχομένως θα ανεβάσουμε στο σχολείο με τους μαθητές μας. Άρα λοιπόν με το να γελάσουν οι συμμαθητές, οι οποίοι δε θα γνωρίζουν, αμέσως-αμέσως τι θα γίνει; Η πρόκληση μιας συζήτησης, η δημιουργία μιας κατάστασης που θα αφορά την αδιαφορία για το περιβάλλον, την έλλειψη οικολογικής συνείδησης και την καταπάτηση κάθε κοινωνικής αρχής και κανόνα που σχετίζεται με την προστασία του περιβάλλοντος, που θα αφορά τον πολιτισμό, την κοινωνική συνείδηση του πολίτη,  τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Ένα άλλο παρεμφερές παράδειγμα, αλλά σε πιο μεγάλη έκταση, γιατί αυτό πια δεν θα γίνει μέσα σε τάξη,  αλλά μέσα στον αύλειο χώρο του σχολείου. Είναι πάλι η ημέρα προστασίας του περιβάλλοντος. Οι μαθητές συγκεντρώνονται για την πρωινή προσευχή.  Έρχεται ένας μαθητής που έχει ένα κασκόλ τυλιγμένο γύρω από τη μύτη του. Μετά από λίγο έρχεται ένας άλλος κι έχει μια μάσκα χειρουργείου, κάποιος άλλος μία αντιασφυξιογόνο μάσκα από τον Α΄ παγκόσμιο, ένας τρίτος μια μάσκα που προστατεύει από σύγχρονο βιολογικό πόλεμο κ.λ.π. Και εκεί που όλοι είναι συγκεντρωμένοι κι ίσως κάποιος από τους εκπαιδευτικούς εκφωνεί λόγο, σχετικό με τον εορτασμό της ημέρας, υπάρχουν πέντε-έξι μαθητές που φοράνε μάσκες. Αυτό θα γίνει αντιληπτό από τους υπόλοιπους και τότε ο ένας θα γελάσει, ο άλλος θα απορήσει, ο τρίτος θα σχολιάσει και να που αμέσως πέρασε το μήνυμα: η μόλυνση του περιβάλλοντος και οι κίνδυνοι που αυτό εγκυμονεί για την υγεία του ανθρώπου, όπως και αντίστοιχα η ανάγκη για ενεργοποίηση των πολιτών και σεβασμό στο περιβάλλον. Κατά τον ίδιο τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε κάποιο θεατρικό δρώμενο, στην  ημέρα προστασίας του νερού. Πάει κάποιος μαθητής και πίνει νερό στη βρύση την οποία αφήνει ανοιχτή και τρέχει συνεχώς, ενώ ένας άλλος παρακολουθεί χωρίς να μιλάει, σε στυλ παντομίμας και ξαφνικά λέει με χειρονομίες : «κλείσε τη βρύση, γιατί δεν κλείνεις τη βρύση κ.λ.π.», απευθυνόμενος στους μαθητές-θεατές που τον βλέπουν. Πάει ένας άλλος πίνει βιαστικά και φεύγει, ενώ η βρύση συνεχίζει να τρέχει. Ο «σχολιαστής» απελπισμένος διαμαρτύρεται παντομιμικά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Το ίδιο πράγμα επαναλαμβάνεται δυο-τρεις φορές, ενώ ίσως κάποιος άλλος κλείνει σιγά-σιγά τη βρύση χωρίς να φαίνεται. Τότε η ομάδα ποδοσφαίρου του σχολείου που έχει τελειώσει τον αγώνα της, πάει καταϊδρωμένη και διψασμένη να πιει νερό στη βρύση. Είναι όμως αργά. Η βρύση δεν τρέχει πια. Έχει στερέψει. (Περιττό να σχολιασθεί η παραστατικότητα του μηνύματος). Αντί λοιπόν να βγάζουμε λόγους και να λέμε «πρέπει να προσέχουμε το νερό και πρέπει… πρέπει… πρέπει…» με έναν μικρό τέτοιο αυτοσχεδιασμό, με μια παντομίμα, με ένα μικρό χάπενινγκ, έχουμε περάσει όλα μας τα μηνύματα. Αυτό δεν απαιτεί, ούτε χρήματα, ούτε χρόνο, ούτε τίποτε. Απαιτεί μια κάποια ίσως θεωρητική γνώση, και μια σχετική εμπειρία από μέρους των εκπαιδευτικών. Δηλαδή αυτό που είναι το πιο ωραίο στις προτάσεις που καταγράφονται είναι πως είναι πάρα πολύ ευέλικτες και μπορεί ο καθένας να τις προσαρμόσει με τα δικά του δεδομένα.

Ενδεχομένως όμως κάποτε το χάπενινγκ να φέρει και κάποια αρνητικά στοιχεία: μπορεί να προκαλέσει τη θλίψη ή την αγανάκτηση, να παρανοηθεί ή να κατακριθεί. Την ημέρα κατά του καπνίσματος φερ΄ ειπείν, να θιγεί ένας μανιώδης καπνιστής, μέλος του σχολικού συμβουλίου. Εδώ έγκειται και η απαραίτητη παιδαγωγική ευαισθησία αυτού που θα το κάνει, γι΄ αυτό ο εμψυχωτής είναι ταυτόχρονα και παιδαγωγός, δηλαδή ξέρει τις ευαισθησίες των παιδιών, τις ευαισθησίες των συναδέλφων, τη δυναμική της ομάδας και κατ΄ αυτό τον τρόπο μπορεί σαφέστατα να ελέγξει τα πράγματα και να οδηγήσει σε μια σωστή πορεία όλο αυτό το θεατρικό χάπενινγκ.

Άρα λοιπόν, αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να ανανεώσουμε, να δώσουμε μια καινούργια πνοή, έναν καινούργιο χαρακτήρα σε αυτού του είδους τις παραδοσιακές μορφές σχολικών γιορτών και δραστηριοτήτων πολιτισμού, να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών, να συμμετάσχουν οι μαθητές ενεργά και επομένως να περάσουμε το μήνυμά μας.  Γιατί αυτός είναι ο στόχος, να δείξουμε κάτι στα παιδιά, να μιλήσουμε σ’ αυτά για το θέμα της ημέρας ή της επετείου με τρόπο κατανοητό, αλλά και ζωντανό, παραστατικό, αλλά και λειτουργικό. Να κάνουμε τους μαθητές όχι μόνο διανοητικά «κοινωνούς» του μηνύματος, αλλά βιωματικά «συμμέτοχους» σ’ αυτό, να τους ενεργοποιήσουμε και τελικά να τους διαπαιδαγωγήσουμε. Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες επέτειοι, που είναι πιο ουσιαστικές, με περισσότερο περιεχόμενο, με ευρύτερη και πολυδιάστατη αναφορικότητα όπου ένα τέτοιο είδους χάπενινγκ ενδεχομένως είναι περιορισμένης εμβέλειας και ίσως δεν επαρκεί. Πρόκειται για κάποιες γιορτές εθνικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα. Γι’ αυτού του είδους τις γιορτές αλλά και για μια οποιαδήποτε όσο κι αν είναι απλή γιορτή, υπάρχουν πιο σύνθετες μορφές θεατρικής έκφρασης. Αυτές σχετίζονται με πιο ολοκληρωμένη θεατρική έκφραση, τη σκηνική και τη  θεατρική πράξη. Δηλαδή τα προηγούμενα, το θεατρικό παιχνίδι, ο αυτοσχεδιασμός η δραματοποίηση (στην οποία δεν αναφέρθηκα γιατί η δραματοποίηση είναι ένας τρόπος, ένα όργανο, ένα μέσο διδασκαλίας, που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός μέσα στην ίδια του την τάξη και όχι τόσο πολύ μέσα στο σχολείο), όλα αυτά λοιπόν είναι μονοσήμαντες καταστάσεις που απλώς χρησιμοποιούν δεδομένα και στοιχεία του θεάτρου.

Σ’ αυτό το τελικό στάδιο οδηγούμαστε στην έννοια της παράστασης πια, δηλαδή σε αιτήματα και ζητούμενα που σχετίζονται με την αισθητική απόλαυση και την σύνθετη καλλιτεχνική δημιουργία. Σε αυτή τη μορφή λοιπόν πιστεύω ότι μια πρωτογενής κατηγορία είναι αυτό που αποκαλείται θεατρικό σκετς. Το θεατρικό σκετς δεν είναι μόνο ένα μονοσήμαντο στοιχείο όπως είναι το δρώμενο, το οποίο έχει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, είναι σύντομο, έχει περιορισμένο αριθμό ατόμων που μετέχουν και ολοκληρώνεται σε μικρό χρονικό διάστημα (15-20 λεπτά). Μιλώντας για θεατρικό σκετς, μιλούμε για παρουσία περισσότερων αυτόνομων ή σύνθετων θεατρικών καταστάσεων, οι οποίες εμφανίζονται σκηνικά, οι οποίες δηλαδή απαιτούν την έννοια της σκηνοθεσίας, του ρόλου, της υποκριτικής, ενδεχομένως την έννοια του σκηνογραφικού πλαισίου, της μουσικής, του φωτισμού κ.λ.π. Μια πρώτη διευκρίνιση -ίσως να φαίνεται περιττή αλλά χρειάζεται-: λέγοντας σκετς έχουμε κακώς εννοήσει στο μυαλό μας ότι το σκετς είναι μόνον πατριωτικού περιεχομένου με τον Αθανάσιο Διάκο και την Αλαμάνα, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και το χάνι της Γραβιάς κ.λ.π. Αυτό είναι λάθος. Το θεατρικό σκετς μπορεί να έχει οποιοδήποτε περιεχόμενο. Μπορεί να είναι κωμικό, μπορεί να είναι δραματικό ή οτιδήποτε άλλο.

Πώς θα οδηγηθούμε όμως στο θεατρικό σκετς; Εδώ απαιτείται και πάλι θεωρητική γνώση γύρω από το θέατρο. Στο θεατρικό σκετς δε θα πάρουμε ξαφνικά πέντε παιδιά και θα τα αναθέσουμε  να παίξουν κάτι. Θα οδηγηθούμε σε αυτό, μέσα από τη διαδικασία της προετοιμασίας η οποία θα προηγηθεί, με την δραματοποίηση, με το θεατρικό παιχνίδι, με τον αυτοσχεδιασμό, με όλα όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως. Το θέατρο στο σχολείο έχει ακριβώς αυτή την αποστολή, την αποστολή της επικοινωνίας, της έκφρασης, της ουσιαστικής αλλαγής στο πλαίσιο σπουδών, στη διαδικασία μάθησης. Αν ήταν απλά και μόνο να κάνουμε ένα ωραίο θέαμα, θα μπορούσαμε να το αναθέσουμε στον καλύτερο σκηνοθέτη, στον καλύτερο ηθοποιό, στον καλύτερο σκηνογράφο, να τους πληρώσουμε να το ετοιμάσουν και να το παίξουν τα παιδιά. Και στο τέλος είναι σα να μην τα έπαιξαν ούτε τα παιδιά (κάτι που παρ’ όλα αυτά, γίνεται συχνά στην τρέχουσα πρακτική, καλυμμένο κάτω από τον επιστημονικά λαθεμένο όρο «μαθητικό θέατρο»).

Ποιο είναι το όφελος και ποια η σκοπιμότητα σε παρόμοια περίπτωση, αφού τελικά πρόκειται για ένα θέαμα που έγινε από εξωσχολικούς παράγοντες, με τη συνεργασία και συμμετοχή των μαθητών. Δεν είναι όμως αυτό το ζητούμενο. Το ζητούμενο είναι να γίνει κάτι από τους ίδιους τους μαθητές, που θα αφορά το σύνολο των εμπλεκομένων στη σχολική διαδικασία. Άρα λοιπόν για το σκετς δε θα πάρω απλώς ένα κείμενο που ενδεχομένως περιέχεται μέσα στο αναγνωστικό ή υπάρχει στη δραματουργία (έργο επώνυμου ή ανώνυμου συγγραφέα, συνήθως εκπαιδευτικού που έχει γραφτεί για παρόμοια περίπτωση), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάτι τέτοιο απαγορεύεται, ή αποκλείεται. Απλά και μόνο δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Ξεκινούμε από μια δραματοποίηση. Έχουμε να κάνουμε με ένα ιστορικό θέμα, έχουμε να διδάξουμε ένα κομμάτι από την ιστορία. Εάν το διδάξουμε με δραματοποίηση, εάν ξεκινήσουμε μέσα στην τάξη με τους μαθητές μας για να κάνουμε τους ρόλους, να μορφοποιήσουμε και υποδυθούμε αυτό το στιγμιότυπο που περιγράφεται στο βιβλίο της ιστορίας, από κει και ύστερα, αργότερα, αφού πια έχει ολοκληρωθεί μέσα στην τάξη, αφού πια έχει συντελεστεί η παιδαγωγική αποστολή του μέσα στην ίδια την αίθουσα διδασκαλίας κι αφού έχει οδηγηθεί σε ένα ικανοποιητικό αισθητικό αποτέλεσμα, αυτό το γεγονός αποσπάται από την τάξη, βγαίνει από την τάξη και πηγαίνει στην αίθουσα θεάτρου ή στον ανοιχτό χώρο του σχολείου, στον οποίο παρουσιάζεται αυτοτελώς ως ένα σκετς πλαισιωμένο με όλα τα απαραίτητα συνοδευτικά στοιχεία της θεατρικής παράστασης (κοστούμια, σκηνικά, μουσική κ.α.). Άρα λοιπόν, στη γιορτή της 25^ης Μαρτίου ο δάσκαλος ή ο καθηγητής θα παρουσιάσουν ένα σκετς που θα έχει δημιουργηθεί από τους ίδιους τους μαθητές μέσα στην τάξη από την αρχή του χρόνου και θα έχει ολοκληρωθεί στις 25 Μαρτίου. Αυτό θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των συγκεκριμένων μαθητών, θα εκφράζει τη δική τους άποψη για το επετειακό γεγονός, πολύ πιο άμεσα και ουσιαστικά, από οποιοδήποτε άλλο έτοιμο θεατρικό σκετς ή έργο θα μπορούσε να προτείνει και τελικά να επιβάλει ο ίδιος ο διδάσκων. Είναι λάθος και μερικές φορές εγκληματικό, γι΄ αυτό και τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά, να πλησιάζει η 25^η Μαρτίου και τότε να σκέφτονται οι εκπαιδευτικοί να βρουν έργο. Άρα λοιπόν, να πώς θα ανανεώσουμε το πλαίσιο εορτασμού της 25^ης Μαρτίου. Με ποιο αισθητικό και θεατρικό τρόπο; Με το να δημιουργήσουμε ένα σκετς, το οποίο θα το έχουμε δουλέψει με τα παιδιά μέσα στην τάξη, και αργότερα θα γίνει αυτού του είδους η παράσταση. Αλλά ακόμη, κι αν πάρουμε ένα μικρό απόσπασμα (σκηνή, πράξη), ένα έτοιμο δραματικό κείμενο γραμμένο από τον Σπ.Μελά ή τον Β.Ρώτα ή τον Γερ. Σταύρου ή τον Γ.Κοτζιούλα, μπορούμε να προβούμε σε μια σύνθεση διακειμενικού χαρακτήρα. Μπορούμε δηλαδή να συνενώσουμε ετερογενή αποσπάσματα από κάθε είδους κείμενα (θεατρικά, πεζά, ποιητικά) με ενιαίο άξονα και θέμα. Η αξία έγκειται στη δημιουργία μιας προσωπικής σύνθεσης, που εκφράζει την ατομική ή συλλογική συνείδηση που παρήγαγε το κατ’ αυτό τον τρόπο διαμορφωμένο έργο. Η σπουδαιότητα αυτής της μορφής κειμένου προς παράσταση (διακειμενική σύνθεση) είναι ανυπολόγιστη, γιατί μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα σε μια πρωτότυπη δημιουργία που μπορεί να διευρύνεται ή να περιορίζεται κατά περίπτωση, προσαρμοζόμενη κάθε φορά στις συγκεκριμένες απαιτήσεις του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται η επικοινωνία του θεατή με το θέαμα, άρα και η επιτυχία του σκηνικού αποτελέσματος.

Η θεατρική όμως παράσταση (γιατί έχουμε πια οδηγηθεί σ’ αυτή) ξεφεύγει από τις δυνατότητες και τα όρια δικαιοδοσίας ενός και μοναδικού ανθρώπου, που είναι ο καθηγητής. Είναι πολύ δύσκολο ένας άνθρωπος και μόνο να τα κάνει όλα. Εδώ απαιτείται μια συλλογική δημιουργία, μια συλλογική δραστηριότητα, μια συνεργασία περισσοτέρων εκπαιδευτικών και προφανώς περισσοτέρων μαθητών. Βεβαίως πολλές φορές υπάρχουν προβλήματα διαδικαστικά, προβλήματα τυπικά μέσα στο σχολείο και αυτά είναι στοιχεία στα οποία θα πρέπει να βρεθούν λύσεις κατά περίπτωση. Ο χαρακτήρας αυτής της θεατρικής παράστασης θα πρέπει σαφέστατα να είναι διπλός, να έχει διττή αποστολή. Να είναι ταυτόχρονα παιδευτικός, παιδαγωγικός με τον οποίο θα δοθούν κάποια μηνύματα, θα περάσουν κάποιες αξίες, θα μεταδοθούν κάποιες πληροφορίες στους μαθητές , ο οποίος θα συμβάλει ουσιαστικά στη δημιουργία της εορταστικής ατμόσφαιρας, στη δημιουργία αυτού του κλίματος τέχνης και πολιτισμού μέσα στο σχολείο, με τους μαθητές, για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να είναι, τουλάχιστον στο επίπεδο των προθέσεων,  ένα θέαμα και μια εκδήλωση τέχνης. Λέγοντας τέχνη λοιπόν, μοιραία υπονοείται η παρουσία της αισθητικής στόχευσης. Δε μπορεί επομένως να αδιαφορούμε γι΄ αυτό το αισθητικό αποτέλεσμα, δε μπορεί να στοχεύουμε στη δημιουργία μιας θεατρικής παράστασης, ερήμην του αισθητικού αποτελέσματος. Σε παρόμοια περίπτωση αλλοιώνεται και υποβαθμίζεται η αποστολή του θεάτρου στο σχολείο, ενώ υπονομεύεται η ίδια η φύση του ως σύνθετη έκφραση πολιτισμού. Πρέπει να φροντίσουμε εξίσου τα κοστούμια και τα σκηνικά, το φωτισμό και τη μουσική, ενώ πρωταρχική βαρύτητα θα δοθεί στην έννοια της σκηνοθεσίας και της υποκριτικής. Συχνά όμως τίθεται το ζήτημα από τους εκπαιδευτικούς, «ξέρουμε, μπορούμε, έχουμε χρήματα, προκειμένου να οδηγηθούμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα;» Είναι γεγονός ότι οι ενστάσεις αυτές είναι δικαιολογημένες και ότι τα σχετικά προβλήματα είναι υπαρκτά.  Δε θα κρίνουμε και δε θα συγκρίνουμε όμως αυτού του είδους την παράσταση ούτε με μια παράσταση επαγγελματική, ούτε καν ερασιτεχνική. Τα κριτήρια μας θα σχετίζονται μόνο με αυτού του είδους τη διαδικασία. Αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να ξεφεύγει από τις προθέσεις μας αυτή η διττή, αισθητικο-καλλιτεχνική και παιδαγωγική στόχευση.  Η στόχευση της επικοινωνίας, της μεταβίβασης πληροφοριών και της δημιουργίας μάθησης στα παιδιά, αλλά και ταυτόχρονα η αισθητική τους  καλλιέργεια. Δηλαδή δε μπορεί τα παιδιά να μην ξέρουν ή να μην καταλάβουν ότι πρέπει να αρθρώνουν το λόγο σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ρόλου τους, ότι πρέπει να κινούνται σωστά μέσα στο σκηνικό χώρο, ότι πρέπει να έχουν την αίσθηση της ταύτισης ανάμεσα σε αυτό που λένε και σε αυτό που δείχνουν σκηνικά. Για να το νιώσουν όμως αυτό δε μπορεί ξαφνικά ένας μαθητής  να βγει από την κανονική του ζωή, την καθημερινότητά του και να γίνει ήρωας σε ένα θεατρικό έργο. Αυτό το παιδί πρέπει να αποκτήσει μια εμπειρία, να έχει μια σχέση με το θέατρο, να έχει μάθει να εκφέρει το λόγο, να έχει μάθει να κινείται, να επικοινωνεί με τους άλλους, να έχει μάθει τη δυναμική της ομάδας κ.λ.π. Άρα λοιπόν δε μπορεί να κάνουμε θεατρική παράσταση. Πρέπει αρχικά να κάνουμε ή να έχουμε κάνει ή να γίνονται άλλου είδους θεατρικές δραστηριότητες (παιχνίδια, δραματοποιήσεις, χάπενινγκ, αυτοσχεδιασμοί). Ένας μαθητής λοιπόν ή μια ομάδα μαθητών που έχουν κατά κάποιο τρόπο μια συμμετοχή και μια εμπειρία τέτοιου είδους, μπορούν πολύ πιο εύκολα να νιώσουν τι σημαίνει σκηνικός χώρος και υποκριτική, επικοινωνία και εκφορά του λόγου, ενώ ένας άλλος χωρίς αυτές τις γνώσεις και εμπειρίες, δε μπορεί. Σ΄ αυτό δε φταίει ο μαθητής, σε αυτό φταίει ο εκπαιδευτικός. Άρα λοιπόν ανανεώνω το πλαίσιο των εκδηλώσεων, δημιουργώ νέα πρόταση για τον πολιτισμό στο σχολείο, σημαίνει αλλάζω εγώ ο ίδιος πρώτος τη νοοτροπία μου, αλλάζω εγώ ο ίδιος τη σύλληψη των πραγμάτων και τον τρόπο αντιμετώπισης του πολιτισμού στο σχολείο. Μέσα από τη θεωρητική γνώση, που είναι αναγκαίο να αποκτηθεί, μέσα από τη βιωματική προσέγγιση, μέσα από την εμπειρία την καλλιτεχνική και την αισθητική που κι αυτές, με τη σειρά τους και προοδευτικά, μπορούν να συσσωρευτούν, θα αλλάξουμε τον τρόπο επικοινωνίας, θα αλλάξουμε αυτού του είδους την παρουσία του πολιτισμού στο σχολείο και θα δώσουμε πραγματικά στις δραστηριότητες αυτές του πολιτισμού το αντικειμενικό περιεχόμενο που θέλουμε να έχουν, δηλαδή να μεταβιβάζουν πληροφορίες, να διαμορφώνουν συνειδήσεις, να διαπλάθουν τους χαρακτήρες των μαθητών, αλλά ταυτόχρονα να στοχεύουν στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην αισθητική καλλιέργεια, στον ψυχικό και συναισθηματικό τους κόσμο, στην κοινωνικοποίηση και τελικά στην αγωγή και παιδεία τους.

Και για να ολοκληρώσω την πρότασή μου, μπορώ να καταλήξω σως εξής: Σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία όπου η τεχνολογία είναι πρωταρχική, σε μια κοινωνία όπου τα δεδομένα έχουν αλλάξει, η πολυπολιτισμικότητα, η διαπολιτισμικότητα, η παγκοσμιοποίηση, είναι πια έννοιες κοινές. Τι σημαίνει αλλάζω το περιεχόμενο στη σχολική γιορτή της 28^ης Οκτωβρίου, της 25^ης Μαρτίου; Κάποια έργα του Στ.Σπεράντσα, του Δ.Μπόγρη, της Ι.Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, ή ακόμα του Β.Ρώτα, του Δ.Φωτιάδη και του Γ.Θεοτοκά, είναι πρώτον ξεπερασμένα, παλιομοδίτικα και δε συγκινούν πια το παιδικό και το νεανικό κοινό και δεύτερον ενδεχομένως να έχουν παρασταθεί σε πρόσφατη ή παλιότερη σχολική γιορτή, στο ίδιο σχολείο, από τον ίδιο ή διαφορετικό διδάσκοντα.

Στο σημείο αυτό έρχεται η θεωρητική γνώση να σταθεί αρωγός στον εκπαιδευτικό και να βρει πρακτική εφαρμογή σ’ ένα ιδανικό συνδυασμό του δυνατού με το εφικτό. Ο εκπαιδευτικός σε συνεργασία με τους μαθητές αλλά και τους συναδέλφους του, έχει τη δυνατότητα να προβεί σε μια επιλεκτική σύνθεση κειμένων διακειμενικού χαρακτήρα, στηριζόμενος σε αποσπάσματα πεζού, ποιητικού, ή και δραματικού λόγου, με τη βοήθεια των οποίων κατορθώνει να δημιουργήσει μια πρωτότυπη σύνθεση, που ανταποκρίνεται απόλυτα στις ανάγκες της συγκεκριμένης επετείου. Επιλέγοντας κάποια αποσπάσματα από σχετικά δημοτικά τραγούδια, αλλά και τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους του Κ.Παπαρρηγόπουλου, συνδυάζοντάς τα με κάποιες στροφές ή στίχους από ποιήματα του Δ.Σολωμού, του Ι.Πολέμη, του Α.Βαλαωρίτη, αλλά και ολοκληρωμένες σκηνές από θεατρικά έργα με ίδια περιεχόμενο, μπορεί να δημιουργήσει τη δική του διακειμενική πρόταση, που θα υποστηριχθεί σκηνικά από τους μαθητές του, ως ολοκληρωμένη πια θεατρική παράσταση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τόσο το πνεύμα και το θέμα του εορτασμού παραμένουν αναλλοίωτα, όσο και το ενδιαφέρον των μαθητών, των εκπαιδευτικών, αλλά και όλων όσων εμπλέκονται στη διαδικασία μάθησης διατηρείται αμείωτο. Ως αποτέλεσμα επέρχεται η ενεργός συμμετοχή όλων στο προτεινόμενο θέαμα, το οποίο μπορεί να αποτελέσει μια ευρύτερη οπτικο-ακουστική δημιουργία (πολυθέαμα) που να συγκεντρώσει την καλλιτεχνική δραστηριότητα και την αισθητική ανανέωση των πεπαλαιωμένων παραδοσιακών τρόπων εορτασμού κάθε είδους και μορφής επετείων.