Η σύγχρονη εκπαίδευση έχει ως βασικό σκοπό να προετοιμάσει τους μαθητές ώστε να είναι σε θέση να αντιδρούν γρήγορα και να ανταπεξέρχονται στις επιταγές των καιρών ως ενεργοί και δυναμικοί πολίτες, με δημοκρατικό ήθος, ηθική και γνωστική αυτονομία. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, οι υγιείς αλληλεπιδραστικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας έχουν δώσει τη θέση τους σε σχέσεις ακραίου ανταγωνισμού, οι οποίες συχνά επεκτείνονται και στο χώρο του σχολείου. Η ανάγκη για συνειδητοποίηση ότι αποτελούμε μέλη ενός αδιάσπαστου συνόλου, καθώς και η καλλιέργεια της αντίληψης πως η συλλογική δράση είναι η απάντηση στα σύγχρονα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά παγκόσμια προβλήματα κρίνεται απαραίτητη.
Οι σχολικές εορταστικές εκδηλώσεις, χάρη στη μεγάλη θεματολογική τους ποικιλία, την αυξημένη παιδαγωγική τους αξία, την αξιοποίηση του θεάτρου και των άλλων μορφών τέχνης, αλλά κυρίως μέσα από την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή των μαθητών, αποδεικνύονται ισχυρό εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής διαπαιδαγώγησης στα χέρια του εκπαιδευτικού.
Προκειμένου η οργάνωση μίας πολιτιστικής εκδήλωσης στο σχολείο να ακολουθεί και να εκπληρώνει τον παιδαγωγικό της στόχο είναι αναγκαίο να βασίζεται σε δραστηριότητες που προϋποθέτουν τη συμβολή, την ευαισθησία, την υπευθυνότητα και την εργατικότητα όλων των συμμετεχόντων. Για τη δίκαιη κατανομή των καθηκόντων, αλλά και την ενεργοποίηση των κινήτρων για συμμετοχή, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες εργασίας. Η κάθε ομάδα εργασίας αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο ρόλο στην προετοιμασία της εκδήλωσης[1]: η ομάδα οικονομικού σχεδιασμού και διαχείρισης αναλαμβάνει τη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων, τον προϋπολογισμό και τον απολογισμό των εξόδων, η ομάδα μουσικής και χορού αναλαμβάνει τη μουσική επένδυση και τη χορογραφία, η ομάδα σκηνικών, ενδυμάτων και σκευών αναλαμβάνει την προετοιμασία των κοστουμιών, το διάκοσμο της σκηνής και τα props, η ομάδα διαφήμισης και προβολής αναλαμβάνει την προώθηση της εκδήλωσης (προσκλήσεις, αφίσες, πρόγραμμα κ.λ.π.) και ούτω καθεξής.
Οι μαθητές, ανάλογα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους, επιλέγουν ελεύθερα σε ποια ομάδα θα συμμετέχουν, ενώ, παράλληλα, εκλέγουν τον υπεύθυνο της ομάδας, ο οποίος αναλαμβάνει το συντονισμό των επιμέρους ενεργειών, ακολουθώντας, πάντα, τις επιλογές της πλειοψηφίας. Οι μαθητές, συνεδριάζουν, σχεδιάζουν, ζητούν βοήθεια από τους άλλους, προτείνουν και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσουν χρήσιμες δεξιότητες, απαραίτητες για την ενδυνάμωση της κοινωνικής τους συνείδησης, όπως είναι η διαχείριση συγκρούσεων, η εξέταση των διαφορετικών οπτικών γωνιών, η ομαδική επίλυση προβλημάτων και η επανεστίαση σε αυτά για την εύρεση αποτελεσματικότερων λύσεων[2].
Ο κοινός στόχος που μοιράζονται οι συμμετέχοντες διασφαλίζει την ουσιαστική επικοινωνία και την εποικοδομητική συνεργασία των μελών της κάθε ομάδας, αλλά και των διαφορετικών ομάδων μεταξύ τους. Το κάθε μέλος αποτελεί πλούσια πηγή ιδεών, προτάσεων και πληροφοριών για τα υπόλοιπα μέλη. Η αλληλεπίδραση με τους άλλους βοηθά τους μαθητές να γνωρίσουν πληθώρα διαφορετικών θεωρήσεων σχετικά με το ίδιο ζήτημα και να καλλιεργήσουν τις ενσυναισθητικές τους ικανότητες. Ταυτόχρονα, όμως, στο κάθε μέλος, ως ανεξάρτητη οντότητα, δίνεται η ευκαιρία να εκθέσει και να υποστηρίξει με επιχειρήματα την άποψή του, να λάβει ανατροφοδότηση από την ομάδα και να οδηγηθεί σε επαναξιολόγηση των προτάσεών του, όπως γίνεται σε κάθε δημοκρατική διαδικασία.
Η συμμετοχή στις ομάδες εργασίας είναι μια επικοινωνιακή, συμμετοχική, συνεργατική, δημιουργική εμπειρία, η οποία ενώνει ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα και επιστρατεύει τη φαντασία και την εφευρετικότητα. Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να συναισθάνονται τις ανάγκες της ομάδας, να προβλέπουν τις αντιδράσεις των άλλων και κατανοούν τον αντίκτυπο που έχουν οι ενέργειές τους στην ομάδα ως σύνολο. Γνωρίζουν πως σε περίπτωση που παραμελήσουν τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους θα πρέπει να λογοδοτήσουν στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Μέσα από την κοινοποίηση των ομαδικών επιτευγμάτων, οι μαθητές εκτιμούν την αξία της συλλογικής προσπάθειας, της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και της αρμονικής και ειρηνικής συμβίωσης με τους άλλους[3].
Η εργασία σε ομάδες εργασίας για την προετοιμασία μας εορταστικής εκδήλωσης στο σχολείο είναι αρκετά 
αποτελεσματική ώστε να βοηθήσει τουςι μαθητές να καλλιεργήσουν την αυτενέργεια και την αυτονομία τους. Εκτελούν και αναλαμβάνουν εργασίες που δεν τους έχουν επιβληθεί εξωτερικά, αλλά αντίθετα οι ίδιοι συνειδητά έχουν επιλέξει. Ο διασκεδαστικός και γιορτινός χαρακτήρας που έχει η προετοιμασία μιας γιορτής, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι εργασίες που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας ο μαθητής εντάσσονται άμεσα στο πεδίο ενδιαφερόντων του, τον παρακινεί ώστε να εργαστεί με ζήλο και αφοσίωση για την επίτευξη του κοινού στόχου. Επιδεικνύοντας ωριμότητα και αυτοπειθαρχία, ωθούμενος από πηγαία κίνητρα, μαθαίνει να ενεργεί ως ανεξάρτητο και υπεύθυνο άτομο[4]. Η προσπάθειά του αυτή τη φορά δεν αξιολογείται από τον εκπαιδευτικό, ούτε επιβραβεύεται από το γονέα. Αφορά αποκλειστικά τον ίδιο, τη σχέση του με την ομάδα και τη συνεισφορά του στο τελικό αποτέλεσμα.
Το ομαδικό κλίμα που καλλιεργείται δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες, ώστε οι μαθητές να εκφράζονται ελεύθερα και αυθόρμητα. Κάθε γνώμη, ιδέα, πρόταση, θέση, πεποίθηση έχει ακριβώς την ίδια βαρύτητα με τις υπόλοιπες. Ακόμα και οι μαθητές που είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τις κοινωνικές διαδικασίες θα αρχίσουν, αργά η γρήγορα, να δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Μέσα από την ανάδειξη των λανθανόντων στοιχείων της προσωπικότητάς τους, οι μαθητές αποκτούν αυτογνωσία, συνειδητοποιούν τη διαφορά του «εγώ» και «οι άλλοι», ενισχύεται η ατομική τους ταυτότητα και ενδυναμώνεται η αυτοπεποίθησή τους[5]. Μπορεί το τελικό αποτέλεσμα να είναι ένα συλλογικό καλλιτεχνικό προϊόν, όμως, ταυτόχρονα, περιλαμβάνει την ξεχωριστή και διακριτή συμβολή και την προσωπική σφραγίδα του καθενός από τα μέλη της ομάδας.
Οι ομάδες εργασίας, μέσω των ευθυνών και υποχρεώσεων που αναθέτουν για τη δημιουργία ενός ποιοτικού και αξιόλογου καλλιτεχνικά αποτελέσματος, παρέχουν στους μαθητές όλα τα απαραίτητα εφόδια προκειμένου να μάθουν να υποστηρίζουν τις απόψεις τους, να διεκδικούν τη θέση τους στην ομάδα και να επικοινωνούν εποικοδομητικά με τους άλλους. Λειτουργώντας ως ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο, δρουν και σκέφτονται συλλογικά, επεξεργάζονται αντικειμενικά τις πληροφορίες και τα δεδομένα, δοκιμάζουν και κάνουν λάθη, τα οποία διορθώνουν, όχι μόνο ύστερα από την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού της τάξης, αλλά και των συμμαθητών τους.
Οι ομάδες εργασίας, αποτελώντας μια μικρογραφία της κοινωνίας, είναι ιδανικές ώστε οι μαθητές να εξασκήσουν δεξιότητες διαλλακτικότητας και διαπραγμάτευσης, να ασκήσουν και να δεχτούν καλοπροαίρετη κριτική, να αναπτύξουν αισθήματα αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού. Γίνεται συνείδηση πως η ατομική πρόοδος συνεπάγεται τη συλλογική ευημερία και η επίτευξη ενός ατομικού στόχου φέρει θετικά αποτελέσματα σε όλα τα μέλη της ομάδας.
Ο τρόπος με τον οποίο οι μαθητές δουλεύουν στις ομάδες εργασίας συμβάλλει στη συγκρότηση της ατομικής και κοινωνικής τους ταυτότητας, ενδυναμώνει την κοινωνική τους συνείδηση, τους καθιστά κοινωνικά υπεύθυνους, τους εμπλέκει σε διαδικασίες διαμόρφωσης απόψεων και λήψης αποφάσεων και τους εξοπλίζει με όλες τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να είναι σε θέση να συμμετέχουν ως ενεργοί πολίτες στις κοινωνικές διεργασίες.
Αναφορές
- Berman, S. (1990), Educating for Social Responsibility, Educational Leadership, 48 (Noevember 1990), σσ. 75-80
- Berman, S. (1997), Children’s Social Consciousness and the Development of Social Responsibility, New York: State University of New York Press
- Γραμματάς, Θ. (2001), Διδακτική του Θεάτρου, Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός
- Κυπριανός, Π. (2008), Αυτενέργεια στη σχολική τάξη και ενεργός πολίτης, στο, Στ. Μπάλιας [επιμ.], Ενεργός Πολίτης και Εκπαίδευση, Αθήνα: Παπαζήση, σ. 181
- Στιβανάκη, Ε. Ε. (2009), Στα ίχνη της θεατρική περιπέτειας. Ένας οδηγός για τη θεατρική παράσταση στο Σχολείο και για τους θιάσους των Ερασιτεχνών, Αθήνα: ERGΟ
Αλίκη Θώμου
Απόσπασμα από την διπλωματική εργασία “Η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνείδησης των μαθητών μέσω των πολιτιστικών εκδηλώσεων στο Δημοτικό σχολείο”, στο πλαίσιο του ΠΜΣ “Θέατρο και Εκπαίδευση”, ΠΤΔΕ- ΕΚΠΑ
