Ι. Η επισήμανση της λειτουργίας κρυμμένων νόμων που διέπουν την κοινωνική συνύπαρξη των ατόμων, λογικά ερμηνεύσιμων , όπως και οι δεσμεύσεις που θέτει η αστική κοινωνία στην εκδήλωση της ατομικής ελευθερίας , αποτελούν μερικούς από τους κατεξοχήν κοινούς τόπους στα έργα του Ίψεν, που προσεγγίζονται από διαφορετική οπτική κάθε φορά. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του ‘’ζωτικού ψεύδους’’ στην ‘’Αγριόπαπια’’, η κοινωνική υποκρισία και η αντίστοιχη ρωμαλέα αντίδραση του ήρωα ( γιατρός Στόκμαν) σε αυτήν , στο ‘’Ένας εχθρός του λαού’’ ,το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης στα ‘’Κούκλας σπιτικό ‘’ και ‘’Έντα Γκάμπλερ’’ ( με ηρωίδες τη Νόρα και την Έντα αντίστοιχα) κ,ά.. Εξίσου καθοριστικό είναι το ενδιαφέρον του συγγραφέα και η ενασχόλησή του με θέματα της ανθρώπινης (ιδιαίτερα της γυναικείας) ψυχολογίας και η ερμηνεία της σκηνικής παρουσίας και δράσης τους , με βάση τέτοιας φύσεως κίνητρα που άλλοτε λανθάνουν και άλλοτε είναι προφανή (‘’Ρόσμερσχολμ’’, ‘’Όταν εμείς οι νεκροί ξυπνήσουμε’’).
‘’Η κυρά της Θάλασσας’’ αποτελεί μια σύνοψη , ενδεχομένως, όλων αυτών των συνθηκών και παραγόντων που καθορίζουν και προσανατολίζουν τη δράση και τη συμπεριφορά της κεντρικής ηρωίδας και ρυθμίζουν την πορεία των δραματικών καταστάσεων και σχέσεων στο έργο. Σε καμιά όμως περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί αντιπροσωπευτική περίπτωση κοινωνικής αντιπαράθεσης και σύγκρουσης του δρώντος υποκειμένου με τις υπάρχουσες δομές του συστήματος, χωρίς βέβαια να αναιρείται πλήρως και το κοινωνικό υπόβαθρο που προκαλεί τη δράση και διαμορφώνει τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων. Αλλά ούτε και το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης παρουσιάζεται και σχολιάζεται σε τόση έκταση και με τέτοια ένταση, ώστε η κεντρική ηρωίδα ( Έλενα Βάγκελ) να μπορεί να σταθεί δίπλα και να συγκριθεί με τη Νόρα ή την Έντα. Αυτό που απομένει τελικά, το οποίο ίσως να είναι και πιο κοντά στις προθέσεις του δημιουργού, αλλά και στις αναμονές και προσδοκίες του σύγχρονου κοινού, είναι η ψυχογραφική ανάγνωση της προσωπικότητας, η αναζήτηση κινήτρων για τη συμπεριφορά της που δεν εδράζονται σε κοινωνικά, αντικειμενικά μετρήσιμα και ερμηνεύσιμα αίτια, αλλά μάλλον σε άλλοτε συγκαλυμμένες και άλλοτε απροκάλυπτες δυνάμεις που έρχονται από το υποσυνείδητο στο συνειδητό και καθορίζουν τις επιλογές της ηρωίδας. Το απωθημένο παρελθόν που ζει εγκιβωτισμένα μέσα στο παρόν και διαμορφώνει το μέλλον, έρχεται σε ρήξη με την αντικειμενική πραγματικότητα. Το ουτοπικό/φαντασιακό αντιπαρατίθεται στο ρεαλιστικό/πραγματικό και ενώ , προς στιγμή φαίνεται ότι αυτό μπορεί να υπερισχύσει απέναντι στην ιδεατοποιημένη υπεραναπλήρωση του παρόντος, τελικά καταδεικνύεται το ουτοπικό και ανέφικτο περιεχόμενό του. Αυτό είναι που οδηγεί την Έλενα να πάρει τις τελικές αποφάσεις της και να επιλέξει ελεύθερα το παρόν , αντί του παρελθόντος.
ΙΙ. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Ίψεν ανήκει στην κατηγορία των θεμελιωτών του σύγχρονου δράματος. Κατά πόσον όμως είναι , ή μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ακόμα επίκαιρα τα μηνύματα των έργων του στη σημερινή κοινωνία της μετανεωτερικότητας; Χωρίς να υποστηρίζουμε τον χαρακτηρισμό τους ως ‘’ξεπερασμένα’’, σε μεγάλο βαθμό απαιτούν μια διαφορετική, πιο σύγχρονη αντιμετώπιση, που θα τα προσδώσει επικαιρότητα και αντιστοιχία με τις καταστάσεις που ισχύουν στο σημερινό κόσμο. Αυτό μπορεί να γίνει αξιοποιώντας την άψογη αρχιτεκτονική δομή και την μαθηματική σχεδόν ανάπτυξη της πλοκής και της δράσης τους, αλλά και αναδεικνύοντας την ψυχογραφική διάθεση και σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Αντίθετα με τον Στρίντμπεργκ, ο οποίος προχωρεί σε μια πλήρη αποκάλυψη του εσωτερικού κόσμου των ηρώων του, φέρνοντας στο προσκήνιο κρυμμένα ψυχικά πάθη και ανομολόγητες υποσυνείδητες καταστάσεις, οι ήρωες και ιδιαίτερα οι ηρωίδες του Ίψεν περισσότερο υπαινίσσονται παρά αποκαλύπτουν τα καταπιεσμένα αισθήματα που τους βασανίζουν και τις απωθημένες καταστάσεις που προκαλούν τις συγκεκριμένες επιλογές τους. Γι αυτό και οι δυνατότητες σκηνοθετικής παρέμβασης σε μια σύγχρονη ερμηνεία των έργων του σχεδόν μπορεί να θεωρηθούν επιβεβλημένες, αρκεί βέβαια να τηρηθεί σωστά η δομή και ο εσωτερικός λόγος που στηρίζει τη δράση.
‘’Η Κυρά της Θάλασσας’’ αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση έργου στο οποίο το συμβολικό περιεχόμενο του τίτλου (‘’Κυρά της Θάλασσας’’) μπορεί να λειτουργήσει αποκαλυπτικά για την κατανόησή του, σε συνδυασμό βέβαια με την παραμυθιακή αλλά και ψυχαναλυτική του ερμηνεία (η εικόνα και οι παράμετροι της ‘’γοργόνας’’ , ως μυθικού όντος , αλλά και αλληγορία του υποσυνειδήτου). Η θάλασσα με τον πλούσιο συμβολισμό της και ότι αυτό συνεπάγεται (γαλήνη, ηρεμία, απεραντοσύνη, γοητεία, πρόκληση )υπερβαίνει το συγκεκριμένο του ονόματος της ηρωίδας (Έλενα Βάγκελ) και εκτοπίζει οποιοδήποτε κοινωνιολογικό προσδιορισμό ,υπέρ μιας ψυχολογικού περιεχομένου ερμηνείας, όπως αυτή που μπορεί να έχει η έννοια της ΄΄Θάλασσας΄΄.
Κάτι παρόμοιο μπορούμε να πούμε και για τον ‘’Ξένο’’, ο οποίος επίσης δεν παρουσιάζεται ως φυσικό πρόσωπο μέσα στην κοινωνική του πραγματικότητα, αλλά μάλλον σαν κάποια ανώνυμη δύναμη που ασκεί μαγνητική έλξη πάνω στην Έλενα, που απορρέει από το παρελθόν και τη θάλασσα. Αδυνατώντας λοιπόν να ‘’φύγει στη θάλασσα’’, ή να φύγει ‘’με τη θάλλασσα’’, η Έλενα προτιμά να παραμείνει στο σπίτι και στον άντρα της, ατενίζοντας τη θάλασσα και παραμένοντας για πάντα ‘’ανέραστη ερωμένη ‘’της ( ‘’νύμφη ανύμφευτη’’).
ΙΙΙ. Ο Ίψεν είναι συγγραφέας που ‘’αγαπά’’ τους ήρωες του, που δείχνει κατανόηση στα πάθη και τις αδυναμίες τους, περιοριζόμενος στη λεπτομερή καταγραφή της συμπεριφοράς τους και την έμμεση σκιαγράφηση των αιτίων που την προκαλεί. Πάντα υπάρχει το παρελθόν που ενεργεί καταλυτικά ως ‘’δρώσα δύναμη’’ και παρεμβαίνει δυναμικά στο παρόν, εμβολίζοντας τον εφησυχασμό των ηρώων του και προκαλώντας τις συγκρούσεις που προκύπτουν ύστερα από τις αποκαλύψεις που αυτό φέρει στο παρόν, στο σκηνικό δηλαδή χρόνο και χώρο στους οποίους αναπτύσσεται η υπόθεση των έργων του( χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των έργων ‘’Βρικόλακες’’, ‘’Τζον Γαβριήλ Μπόργκμαν’’).
Στην ‘’Κυρά της Θάλασσας’’ η αλληλουχία αυτών των παραμέτρων είναι καθοριστική, σε τρόπο ώστε η δράση δεν μπορεί να ερμηνευθεί παρά μόνο ως εγκιβωτισμός του παρελθόντος στο παρόν. Ένα παρελθόν που όμως δεν έχει ανεπίστρεπτα χαθεί, αλλά αναδύεται από την μνημονική λήθη και υποκαθιστά το παρόν. Το απωθημένο από το συνειδητό (και εδώ είναι εμφανής η ανάγκη για μια ψυχαναλυτική διάσταση στη σκηνική απόδοση του έργου), εκτοπίζει για λίγο το αντικειμενικά υπαρκτό , υπέρ μιας ψευδαισθητικής , ουτοπικής πραγματικότητας, η οποία όμως καταδεικνύεται ότι είναι απλά ένα παιχνίδισμα της φενακισμένης συνείδησης της ηρωίδας.
Αυτό το παιχνίδι μεταξύ παρόντος-παρελθόντος, συνειδητού-υποσυνείδητου, φαντασιακού /ουτοπικού- ρεαλιστικού/πραγματικού ,συνιστά τη γοητεία που μπορεί να ασκήσει το ιψενικό έργο στο θεατή του 21ου αιώνα.
